Δελτία Δεδομένων Ασφαλείας Υλικών. Πολύτιμοι Βοηθοί στην Εκτίμηση Κινδύνου.

Α. Ι. Μαρούλης

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Χημείας

ΠΡΑΣΙΝΗ ΧΗΜΕΙΑ και ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ. 1ο Πανελλήνιο Συμπόσιο

Ήλιος γαρ ουχ υπερβήσεται μέτρα, ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξερευνήσουσιν

Ηράκλειτος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι σημαντικότερες επιταγές της πράσινης χημείας είναι αναμφισβήτητα αυτές που αφορούν στην ελαχιστοποίηση της χρήσης βλαπτικών πρώτων υλών και προϊόντων καθώς και στο σχεδιασμό χημικών διεργασιών με γνώμονα την ασφάλεια. Η εμπειρία των τελευταίων δυο αιώνων και ιδιαίτερα του εικοστού έγινε αιτία να συνειδητοποιήσουν σχεδόν όλοι οι πολίτες του κόσμου και κατά μείζονα λόγο οι κατ’ επάγγελμα ασχολούμενοι με τη χημεία, ότι το τίμημα της χωρίς όρια ανάπτυξης περιλαμβάνει υποχρεωτικά «επεισόδια» σαν εκείνα της αιθαλομίχλης του Λονδίνου (1952), της καταστροφικής έκρηξης στο Texas (1947), της ασθένειας Minamata (1932-1968), της ρύπανσης στο Love Canal (1977) και των εκρήξεων στο Seveso (1976), στο Bhopal και στο Chernobyl (1986). Ακόμη χειρότερα, ο απολογισμός της φρίκης περιλαμβάνει και άλλα μικρότερα ή απλώς λιγότερο φανερά περιστατικά «ων ουκ έστιν αριθμός», που είτε περνούν στα «ψιλά γράμματα» των ειδήσεων είτε πιο συχνά αποτελούν το άγνωστο δράμα μικρών κοινοτήτων και οικογενειών. Με δεδομένη την τραυματική εμπειρία τόσων «επεισοδίων» πρέπει να θεωρείται επιτέλους επαγγελματικά αλλά και ηθικά ορθό ένας στοιχειωδώς ενημερωμένος περί την υγιεινή και την ασφάλεια εργαζόμενος με χημικές ουσίες, όταν σκοπεύει να δουλέψει με μία χημική ένωση ή ένα μίγμα, να φροντίζει συνειδητά να δώσει λύσεις σε μια σειρά προβλημάτων σχετικών με την ασφαλή διεκπεραίωση της υπό ανάληψη εργασίας.

Κατ’ αρχάς, πρέπει να προσπαθεί να απαντήσει στο αν η χημική ένωση ή το μίγμα μπορεί:

• Να βλάψει την υγεία του και/ή το περιβάλλον
• Να καεί ή να εκραγεί είτε από μόνο του είτε όταν έλθει σε επαφή με άλλα χημικά προϊόντα.

Ακόμη, και αυτό γίνεται ιδιαίτερα επιτακτικό όταν οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα είναι καταφατικές, να θεωρεί απαραίτητο να συγκεντρώσει πληροφορίες για τα προληπτικά μέτρα που απαιτούνται για το σώφρονα χειρισμό των συγκεκριμένων χημικών προϊόντων. Ειδικότερα ερευνά αν:

• Απαιτούνται ειδικοί προληπτικοί χειρισμοί και μέτρα μηχανικού ελέγχου
• Χρειάζονται προστατευτικά μέσα
• Απαιτούνται ειδικές συνθήκες αποθήκευσης

Τέλος, αν και ελπίζει πάντοτε για την καλύτερη δυνατή εξέλιξη, προετοιμάζεται για το ενδεχόμενο να υποχρεωθεί να καταφύγει σε μέτρα έκτακτης ανάγκης τα οποία απαιτούνται όταν:

• Υπάρξει μια αθέλητη διασπορά ή μια διαρροή των υλικών
• Συμβεί μια έκρηξη ή εκδηλωθεί πυρκαϊά
• Εκτεθεί ο ίδιος ή κάποιος άλλος μέσω των διαφόρων δυνατών οδών έκθεσης (δέρμα, αναπνοή, κατάποση κ.α.) σε μια λιγότερο ή περισσότερο επικίνδυνη χημική ουσία ή μίγμα.

Οι απαντήσεις στα παραπάνω θεμελιώδη ερωτήματα καθώς και σε άλλα παρεμφερή μπορούν να αναζητηθούν σε διάφορες κατευθύνσεις. Η μεγάλη ή μικρή πείρα του καθενός μας καθώς και αυτή των συνεργατών μας (προϊσταμένων ή υφισταμένων) μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη παρακαταθήκη. Ωστόσο, όταν η πείρα αυτή δεν αρκεί, μπορεί να καταφύγει κανείς σε ειδικές εκδόσεις – βιβλία υγιεινής και ασφάλειας^1-3 καθώς και σε ειδικές τοποθεσίες του διαδικτύου.^4,5 Δυστυχώς, ακόμη και όταν οι βιβλιοθήκες (συμβατικές ή ηλεκτρονικές) στις οποίες προσφεύγουμε είναι επαρκώς εφοδιασμένες με τους κατάλληλους τίτλους, πολλές φορές οι πληροφορίες που αφορούν σε ένα ασυνήθιστο χημικό προϊόν δεν είναι δυνατόν να ανευρεθούν ή ανευρίσκονται εκεί μόνο λίγες από αυτές. Στην περίπτωση των ασυνήθιστων χημικών προϊόντων αλλά και των συνηθισμένων, η πιο αξιόπιστη πηγή πληροφοριών είναι το δελτίο δεδομένων ασφαλείας υλικού, το γνωστό MSDS (Material Safety Data Sheet) που υποχρεωτικά εκδίδει και αποστέλλει η εταιρεία παραγωγής ή διάθεσης του χημικού υλικού.

Για το πλήρες κείμενο πατήστε το παρακάτω εικονίδιο.